ابن مجدی؛ ریاضیدانی از دیار مصر
به گزارش مجله یک کامپیوتر، ابوالعباس احمد بن رجب بن طیبوغا، ملقب به شیخ شهاب الدین و معروف به ابن مجدی، ریاضی دان و منجم قرن هشتم و نهم هجری قمری است.
به گزارش ، بار ها شنیده ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل کوشش صد ها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته اند.
با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
برای خوشه چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تألیف دکتر علی اکبر ولایتی که به سال 1392 در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده ایم.
ابوالعباس احمد بن رجب بن طیبوغا، ملقب به شیخ شهاب الدین و معروف به ابن مجدی، ریاضی دان و منجم قرن هشتم و نهم هجری قمری است.
در 759ق و به روایتی در 767ق در قاهره به جهان آمد و در دوازدهم جمادی الاول 851 درگذشت. ابن مجدی علاوه بر ریاضی و نجوم در فقه و نحو نیز تبحر و مهارت داشت و رساله ها و کتاب های گوناگونی در حساب، هندسه، نجوم و آلات نجومی و همچنین فرایض دینی نوشته است. ابن مجدی شافعی مذهب بودو کتاب های فقهی خود را بیشتر در این زمینه نوشته است.
1. خلاصة الاقوال فی معرفت الوقت و رؤیة الهلال، این کتاب درباره طرز کار رُبع مجیب است و نسخه هایی از آن در لیدن و آکسفورد و کتابخانه خدیویه نگه داری می گردد.
2. المنهل العذب الزلال فی تقویم الکواکب و رؤیة الهلال که ممکن است همان رساله قبلی باشد.
3. إرشاد الحائرالی تخطیط فضل الدائر؛
4. زادالمسافر فی (معرفة) رسم خطوط فضل الدائر که تلخیصی از کتاب ارشاد الحائرالی تخطیط فضل الدائر است. دهخدا از کتابی اب نام زادالمسافر فی معرفة فضل الزائرنام برده است که ممکن است همین کتاب باشد؛
5. رسالة فی العمل بریع المقنطرات المقوطع؛
6. إرشاد السائل الی أصول (یا أحوال) المسائل، این رساله شرحی بر الدُّرّ (یا اللؤلؤ) المنثور فی العمل بربع الدستور، نوشته عبدالله بن خلیل ماردینی است که درباره طرز کار ربع دستور است؛
7. الروض الأزهر، در کاربرد نوع خاصی ربع، موسوم به مُشَطَّح (از اصطلاحات صوفیه به معنی سرمست) یا مَستر (پوشیده)، نوشته شده است؛
8. تحفة الأحباب فی نصب الباداهنج و المحراب، درباره مشخص سمت قبله.
تعدادی از آثار دیگر او درباره تقویم و زیج است که بدین قرارند:
1) الجامع المفید فی کشف عن أصول مسائل التقویم و الموالید؛
2) الدُرّ الیتیم فی تسهیل صناعة التقویم، متأسفانه این کتاب در دست نیست، ولی شرحی از مؤلف به جای مانده است که بیان کننده روش استفاده از این اثر است و نام آن رسالة فی عمل کتابه المسّمی الدُّر الیتیم فی تسهیل صناعة التقویم است و جدول تعدیل زحل از آن به دست آمده است؛
3) تسهیل و التقریب فی بیان طرق الحل و الترکیب، این اثر در بیان استخراج و ساختن زیج است؛
4) غنیة الفهیم و الطریق إلی حلّ التقویم؛
5) الکواکب المضیئة فی عمل بالمسائل الدَورَیة؛
6) مجموع مَحْلولات فی علم النجوم؛
7) جداول السموت؛
8) دستور النیّرَیْنِ که احتمالاً همان کتاب زیج الشمس و القمر است؛
9) عِقْد الدُرَر فی العمل بالقمر؛
10) تقدیر القمر (یا تعدیل القمر)؛
11) المتفکرات الحسابیه، در حساب که شخصی به نام نورالدین علی فرضی در 868ق شرحی بر آن نوشته است و نسخه ای از این اثر به همراه شرحش در کتابخانه اسکوریال نگه داری می گردد.
12) شرح کتاب غایة الکُتّابِ (یا اللُباب) عبدالعزیز بن علی هُواری، هُواری غایة الکُتّاب را در شرح تلخیص اعمال الحسابِ استاد خود ابن بنا نوشت؛
13) کشف الحقائق فی حساب الدرج و الدقائق، این رساله یک مقدمه و دو باب دارد و موضوع آن محاسبه با کسر های شصتگان یاست و سبط ماردینی، شاگرد ابن مجدی، این کتاب را شرح داده و کتابش را رقائق الحقائق فی حساب الدّرج و الدقائق نام گذاری نموده است و در مقدمه کتاب خود خاطرنشان نموده که دربارهت حساب درجه ها و دقیقه ها تألیفی قاطع تر و کامل تر از نوشته استادش ابن مجدی پیدا ننموده و فقط عبارت های پیچیده آن را مختصر نموده و شرح داده است.
از ابن مجدی دو اثر نیز درباره ارث به جای مانده است؛ إبراز لطائف الغوامض و إِحراز صناعة الفرائض و شرح نظم اللئالی فی الفرائض صالح بن ثامر جَعْبَری که رساله ای درباره ارث در مذهب شافعی است.
بیشتر آثار برجای مانده ابن مجدی در کتابخانه خدیویه مصر نگه داری می گردد.
منبع: آنا
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان